Het begrip ‘overmacht’
Voorafgaand willen we benadrukken dat het belangrijk is na te gaan of in de contracten die u of uw contractspartij willen beëindigen wegens overmacht, een
overmachtsclausule is opgenomen. De hieronder uiteengezette regelgeving is immers geen dwingend recht. Partijen kunnen onderling andere of betere afspraken maken.
Volgens onze Belgische wetgeving wordt ‘overmacht’ gedefinieerd als ‘een onoverkomelijk beletsel voor de nakoming van een verbintenis’.
- een onvoorziene omstandigheid
- die buiten de controle van de partij die moet uitvoeren ligt
- en die de nakoming van de verbintenis geheel onmogelijk maakt.
1) Een onvoorzienbare situatie
De situatie moet redelijkerwijze niet voorzienbaar zijn op het moment van het sluiten van de overeenkomst. Er bestaat geen twijfel over dat voor contracten die vooraleer er sprake was van de uitbraak van Covid 19 werden afgesloten, deze coronacrisis en de gevolgen inderdaad onvoorzienbaar zijn. Dit is al heel anders voor contracten die zijn afgesloten vb. eind februari 2020.
2) Ontoerekenbaar
Dit impliceert dat het voorval niet te wijten mag zijn aan de fout of de schuld van degene die zich op het begrip ‘overmacht’ beroept.
Als de overheidsmaatregelen met betrekking tot COVID 19 u verplichten om uw onderneming te sluiten en u daardoor uw verplichtingen niet kan nakomen, dan is er in uw hoofde sprake van overmacht. Het feit dat sommige van uw werknemers ziek werden, zal voor u niet volstaan om u op overmacht te beroepen. Hierbij stelt zich de vraag of u als ondernemer wel voldoende voorzorg- en veiligheidsmaatregelen heeft getroffen om de gezondheid van uw werknemers te vrijwaren.
3) Absolute onmogelijkheid om de verbintenissen uit te voeren
Er is slechts sprake van overmacht indien u als ondernemer effectief en absoluut in de onmogelijkheid bent om uw verplichting uit te voeren.
Het is onvoldoende dat u het moelijker hebt om uw verplichtingen na te komen. Zo is de sluiting van uw winkel op bevel van de overheid geen reden om de huur niet te betalen aan de verhuurder.
In onze Belgische wetgeving kennen wij immers voorlopig de ‘imprevisieleer’niet, zijnde het principe dat de contractuele voorwaarden kunnen aangepast worden als de externe omstandigheden veranderen. Financiële overmacht bestaat niet. De uitvoering wordt immers niet onmogelijk doch enkel duurder. (Cass. 28 juni 2018, C.17,0701,N) Het nieuwe Burgerlijk Wetboek zal daar verandering in brengen.
De rechtsspraak is gelukkig wel wat toegefelijker. Zo besliste het Hof van Beroep van Antwerpen in januari 2020 dat het onbillijk zou zijn een brouwerijcontract af te dwingen wanneer een caféhouder wordt geconfronteerd met een sterke daling van de omzet daar dit er zou kunnen toe leiden dat de handelaar verplicht is een verlieslatende handel te blijven voortzetten.
Concreet
Als eerste stap moet u nagaan of uw contract een clausule bevat waarin heel duidelijk is bepaald wat de gevolgen zijn van overmacht en wat u te doen staat als u zich op overmacht wil beroepen.
Als u als ondernemer zelf verplichtingen heeft, maar u bent van mening dat u die omwille van overmacht niet kan nakomen, moet u de andere partij hiervan onmiddellijk op de hoogte brengen, samen met het bewijs van de overmachtsituatie. Verder zal u ook de schade die hieruit volgt zoveel mogelijk moeten beperken. Dit impliceert bijvoorbeeld het aanvaarden van een alternatieve leveringswijze of een uitstel van een afspraak/deadline.
Als u geconfronteerd wordt met een tegenpartij die zich beroept op overmacht, reageer dan snel. Een laattijdige (of geen) reactie kan namelijk beschouwd worden als een aanvaarding van de overmacht. Controleer hierbij zeker of alle bovenstaande voorwaarden vervuld zijn.
Bovendien moet er een onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds de gevolgen van een tijdelijke overmachtstituatie en de gevolgen van een definitieve overmachtsituatie.
Is er sprake van een definitieve overmachtsituatie die het volledig onmogelijk maakt om de overeenkomst nuttig uit te voeren, dan zal de partij die zich op overmacht beroept, bevrijd zijn van haar verbintenissen. Ze zal niet langer gehouden zijn tot haar contractuele verplichtingen en zal evenmin aansprakelijk zijn voor haar “contractuele wanprestatie”. Bijgevolg is ze ook vrijgesteld van het betalen van een schadevergoeding.
Een tijdelijke overmachtsituatie zal slechts aanleiding geven tot de opschorting van de uitvoering van de verbintenissen gedurende de periode van overmacht.
Indien jij of je leverancier zich op overmacht kunnen beroepen en er is contractueel niets overeengekomen over de verdeling van de reeds gemaakte kosten in geval van overmacht, dan is de door overmacht getroffen partij op grond van overmacht bevrijd van de aansprakelijkheid voor niet-uitvoering.
Goede trouw – gelijkheid tussen burgers bij verdeling van de openbare lasten
Zoals in het voorbeeld van het Hof van Beroep van Antwerpen dat oordeelde dat het onbillijk is om de uitvoering van een brouwerijcontract af te dwingen als de caféhouder te maken heeft met een sterke omzetdaling, is de kans zeer reëel dat in huidige omstandigheden een rechtbank, een partij die juist omdat de voorwaarden van ‘overmacht’ niet allemaal vervuld zijn, geen betalingsuitstel toekent aan zijn handelspartner die zwaar te lijden heeft onder de Coronacrisis, terecht wijst en dat het betalingsuitstel toch wordt toegekend. (goede trouw uitvoering van een overeenkomst: art. 1134 BW)
Bovendien stelt het Hof van Cassatie dat de overheid aansprakelijk kan gesteld worden indien de schade veroorzaakt door haar optreden niet op gelijke wijze wordt verdeeld onder haar burgers. De schade die de ondernemers op dit moment lijden wordt veroorzaakt door beslissingen van de overheid. De vraag is dus of de overheid niet moet optreden om ervoor te zorgen dat de lasten gelijk worden verdeeld tussen alle burgers. Wordt vervolgd… (Cass. 24 juni 2010, Arr.Cass. 2010, 1903, Pas. 2010, 2004, Amén. 2011, 145, RW 2010-11, 1217, concl. VANDEWAL)
KB nr 15 betreffende de tijdelijke opschorting ten voordele van ondernemingen van uitvoeringsmaatregelen en andere maatregelen gedurende de COVID-19 crisis
Deze steunmaatregel bepaalt dat van 24 april 2020 tot en met 17 mei 2020 ondernemingen geen beslag kunnen leggen op de roerende goederen van hun debiteurs, noch hen kunnen dagvaarden in faillissement of in gerechtelijke ontbinding wegens het niet betalen van hun schulden. Het KB nr 15 creëert een algemeen vermoeden dat van toepassing is op alle bedrijven dat het niet - betalen van openstaande facturen zijn oorzaakt vindt in de coronacrisis.
Een onderneming kan, indien zij vermoedt dat haar schuldenaar te kwader trouw is en eigenlijk wel kan betalen en/of de financiële moeilijkheden niet veroorzaakt worden door de huidige financiële crisis, zich tot de voorzitter van de ondernemingsrechtbank wenden en de toelating vragen om actie te ondernemen tegen zijn schuldenaar. Deze gerechtelijke procedure zal echter sowieso langer duren dat 17 mei... en kost ook geld aan de schuldeiser.
De facto is er dus geen manier waarop de schuldenaar zijn schuldeiser kan verplichten openstaande facturen te betalen tenzij door zelf zijn prestaties op te schorten of door het uitoefenen van het retentierecht.
Het KB bepaalt ook dat tot en met 17 mei 2020 overeenkomsten niet éénzijdig kunnen ontbonden worden omdat een betaling of prestatie achterwege blijft.
Deze maatregel kan na 17 mei 2020 verlengd worden.